Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha może świadczyć o otyłości brzusznej. Jej wczesne rozpoznanie i leczenie ma ogromne znaczenie dla zdrowia – otyłość trzewna znacznie zwiększa bowiem ryzyko wielu chorób, m.in. sercowo-naczyniowych i cukrzycy typu 2. Jakie mogą być przyczyny otyłości brzusznej? Na czym polega jej rozpoznanie i leczenie?
Otyłość została uznana za jednostkę chorobową, a jej rozpoznanie opiera się na podstawie wskaźnika masy ciała BMI, obliczanego poprzez iloraz masy ciała w kilogramach i wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. O otyłości świadczy BMI równe lub wyższe od 30 kg/m², a w zależności od wartości BMI podzielono ją na 3 stopnie:
Naukowcy odkryli, że nadmierne odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha jest szczególnie niekorzystne dla zdrowia, a stan ten określono mianem otyłości brzusznej. Jej rozpoznanie opiera się na pomiarze obwodu talii, który u osób z otyłością brzuszną wynosi ≥88 cm u kobiet lub ≥102 cm u mężczyzn. Co istotne, nie zawsze wiąże się to z nieprawidłowym BMI. Otyłość brzuszna u mężczyzn występuje częściej niż otyłość brzuszna u kobiet.
Jak wygląda otyłość brzuszna? Objawia się ona obecnością nadmiernej ilości tkanki podskórnej w okolicy brzucha, prowadzącą do zwiększenia jego obwodu. Tłuszcz gromadzi się nie tylko pod skórą ale również w jamie brzusznej, utrudniając pracę organów wewnętrznych.
Najczęstszą przyczyną otyłości brzusznej jest nieprawidłowa, wysokokaloryczna dieta czy siedzący tryb życia. To właśnie te dwa czynniki uważa się za przyczynę wzrostu częstości występowania otyłości na całym świecie. Warto jednak pamiętać, że na nadmierne odkładanie się tkanki tłuszczowej w organizmie mogą mieć wpływ także inne czynniki, dlatego tak ważna jest odpowiednia diagnostyka pod okiem doświadczonego lekarza. Co ma wpływ na występowanie otyłości brzusznej?
Udowodniono, że otyłość jest chorobą spowodowaną przez wiele czynników – genetycznych, środowiskowych, socjoekonomicznych i kulturowych. Występowanie nadwagi i otyłości u krewnych 1. stopnia znacznie zwiększa ryzyko jej wystąpienia – wg badań naukowych w 40–70% przypadków BMI jest dziedziczone. Nadmierna masa ciała występuje również u dzieci i osób dorosłych, których matki w trakcie ciąży przybrały dużo kilogramów lub chorowały na cukrzycę ciążową. Skłonność do tycia obserwuje się także u osób, które cierpią na zaburzenia snu lub po prostu śpią za mało.
Otyłość może być również konsekwencją innych chorób – mówimy wówczas o otyłości wtórnej. Hormonalna otyłość brzuszna może być konsekwencją niedoczynności tarczycy (niski poziom tyroksyny i trójjodotyroniny prowadzi do spowolnienia tempa metabolizmu i zwiększenia masy ciała) lub zespołu Cushinga (nadmiernego poziomu glikokortykosteroidów w przebiegu chorób nadnerczy, przysadki mózgowej, podwzgórza lub w wyniku stosowania leków sterydowych). Również stosowane leki mogą sprzyjać odkładaniu się tkanki tłuszczowej. Działanie takie mają niekiedy pochodne sulfonylomocznika i insulina – leki stosowane powszechnie w leczeniu cukrzycy.
Przeczytaj także, jakie są psychologiczne przyczyny otyłości.
Zastanawiasz się, dlaczego tak duże znaczenie przywiązuje się do otyłości brzusznej? Tkanka tłuszczowa nie tylko jest źródłem energii, lecz także odgrywa istotną rolę w utrzymywaniu homeostazy (równowagi) w ustroju. U osób, u których obserwuje się nadmierne gromadzenie się tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, dochodzi do wzmożonego napływu kwasów tłuszczowych do wątroby, a w konsekwencji – nasilonej syntezy lipoprotein o małej (LDL) i bardzo małej gęstości (VLDL). Z czasem może to prowadzić do hiperlipidemii, nadciśnienia tętniczego, insulinooporności i innych chorób. Co więcej, zgromadzone w obrębie jamy brzusznej tłuszcze wydzielają czynniki prozapalne (m.in. interleukinę-6), które sprzyjają chorobom serca. Udowodniono związek otyłości trzewnej z licznymi groźnymi dla zdrowia i życia schorzeniami.
Wydzielanie czynników prozapalnych przez tkankę tłuszczową u pacjentów z otyłością brzuszną zwiększa ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, m.in. choroby niedokrwiennej serca, zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu. Co istotne, nawet u osób z prawidłowym wskaźnikiem masy ciała BMI, ale obecną otyłością trzewną, ryzyko to jest podwyższone.
Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej zwiększa ryzyko insulinooporności, stanu przedcukrzycowego i cukrzycy. Wydziela ona znaczne ilości adipokin – substancji, których wysokie stężenie we krwi prowadzi do zmniejszenia ekspresji receptorów dla insuliny w tkankach, a w efekcie zmniejszenie ich wrażliwości na działanie tego hormonu.
Nadciśnienie tętnicze u osób z otyłością brzuszną jest rezultatem wzmożonej retencji (zatrzymywania) w organizmie sodu i wody, a w efekcie pobudzenia mechanizmów, które prowadzą do obkurczania się naczyń krwionośnych. Prawdopodobnie dużą rolę w patogenezie nadciśnienia odgrywa też wydzielanie przez tkankę tłuszczową adipokin i cytokin.
Otyłość brzuszna wiąże się ze znacznie podwyższonym ryzykiem raka żołądka, przełyku, jelita grubego, trzustki, wątroby, pęcherzyka żółciowego, nerki, piersi, jajnika, macicy, prostaty i jamy ustnej. Ma to najprawdopodobniej związek z obecnością wysokiego stężenia wolnych kwasów tłuszczowych, wydzielaniem czynników prozapalnych przez tkankę tłuszczową i towarzyszącymi zaburzeniami hormonalnymi (m.in. podwyższonym stężeniem estrogenów).
Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby jest grupą schorzeń tego narządu, które mogą z czasem prowadzić nawet do jej marskości. Wysokie stężenie kwasów tłuszczowych i glukozy we krwi powoduje odkładanie się w wątrobie tłuszczu, prowadzi do stanu zapalnego i uszkodzenia komórek wątroby.
Otyłość brzuszna może przyczynić się do wystąpienia chorób nerek – uszkodzenia kłębuszków nerkowych, nadmiernego przepływu krwi przez narząd, a z czasem do obniżenia zdolności filtracji kłębuszkowej i niewydolności nerek.
Podobnie jak w populacji osób dorosłych również wśród dzieci częstość występowania otyłości, w tym otyłości brzusznej, rośnie w alarmującym tempie. Niestety także w populacji pediatrycznej wiąże się ona z częstszym występowaniem chorób metabolicznych i sercowo-naczyniowych w młodym wieku, a nawet w dzieciństwie. Na otyłość trzewną bardziej są narażone dziewczynki (występuje ona nawet 4 razy częściej niż u chłopców) oraz dzieci matek z otyłością brzuszną (ryzyko rośnie wówczas 2,7-krotnie).
Podczas rutynowego badania stanu zdrowia dzieci (bilansu zdrowia) lekarz ocenia masę ciała, jego wzrost oraz BMI (często korzystając przy tym że i odnosi wyniki do siatek centylowych właściwych dla danego wieku i płci pacjenta. Jeśli podejrzewa u dziecka otyłość brzuszną, może również dokonać pomiaru obwodu talii. Niestety do dziś nie ustalono, jakie są dokładne normy tego pomiaru w populacji pediatrycznej. Wiadomo natomiast, że otyłość u dzieci niemal zawsze wiąże się z obecnością otyłości brzusznej – okolica brzucha jest u najmłodszych bardzo podatna na odkładanie się nadmiaru tłuszczu.
Najczęstszą przyczyną otyłości brzusznej u dzieci, podobnie jak u osób dorosłych, jest nieprawidłowa dieta i zbyt niska aktywność fizyczna. Jeśli podejrzewasz, że masa ciała Twojego dziecka jest zbyt duża, zgłoś się z nim do lekarza, który po badaniu podmiotowym i przedmiotowym zadecyduje o konieczności wykonania badań dodatkowych i włączeniu leczenia lub skierowaniu Twojego dziecka do innego specjalisty.
Dowiedz się również, czym jest Karta Praw Chorego na Otyłość.
Zastanawiasz się, jak skutecznie pozbyć się otyłości brzusznej? Pamiętaj, że skuteczna i trwała redukcja masy ciała wymaga czasu i cierpliwości – zbyt szybka utrata zbędnych kilogramów może prowadzić do zaburzeń metabolicznych i nie jest wskazana. Zaleca się, aby tygodniowa utrata masy ciała nie przekraczała 0,5–1 kg, co zmniejszy ryzyko wystąpienia tzw. efektu jojo. Pamiętaj, że otyłość jest chorobą i warto skonsultować się z lekarzem, który przedstawi Ci wszystkie opcje jej leczenia.
Dieta jest podstawową metodą leczenia otyłości brzusznej i nie różni się od zaleceń dietetycznych u innych osób mierzących się z nadmierną masą ciała. Zaleca się stosowanie diety niskokalorycznej, z ograniczoną ilością nasyconych kwasów tłuszczowych i cukrów prostych. Czego nie jeść przy otyłości brzusznej? Zrezygnuj ze słodzonych napojów, słodyczy, wysoko przetworzonych węglowodanów (m.in. białego pieczywa, makaronu), smażonych potraw i tłustych mięs. Skonsultuj się z dietetykiem, który pomoże Ci w ułożeniu jadłospisu dostosowanego do Twoich indywidualnych potrzeb. Pacjenci często pytają, czy można pić kawę przy otyłości brzusznej – tak, picie zarówno kawy, jak i herbaty jest dozwolone, unikaj jednak jej dosładzania.
Aktywność fizyczna w nadwadze i otyłości, w tym otyłości brzusznej, jest podstawą postępowania terapeutycznego, zarówno wśród kobiet, mężczyzn, jak i dzieci. Ćwiczenia na otyłość brzuszną warto skonsultować z lekarzem lub fizjoterapeutą, a następnie wdrożyć na stałe w swój tygodniowy harmonogram. Zaleca się, aby ćwiczenia fizyczne wykonywać przez co najmniej 150 minut tygodniowo, a ich nasilenie i czas trwania dobierać do indywidualnych możliwości pacjenta.
Leczenie farmakologiczne bywa konieczne u osób, u których dieta i aktywność fizyczna nie przynoszą satysfakcjonujących efektów. Decyzję o podjęciu leczenia farmakologicznego zawsze powinien podjąć lekarz. Leki zarejestrowane w leczeniu nadwagi i otyłości mogą być stosowane u pacjentów z BMI równym lub większym od 30 kg/m², lub 27 kg/m², pod warunkiem obecności chorób towarzyszących, związanych z nadmierną masą ciała. Leczenie farmakologiczne powinno trwać przynajmniej 12 miesięcy.
Do operacyjnego leczenia otyłości kwalifikują się osoby, których BMI jest równe lub przekracza 40 kg/m², lub 35 kg/m², jeśli mają oni choroby towarzyszące. Operacje bariatryczne mają na celu zmniejszenie pojemności żołądka i/lub skrócenie pasażu pokarmu przez przewód pokarmowy, a w efekcie zmniejszenie wchłaniania pokarmu. Najczęściej wykonuje się resekcję rękawową żołądka i by-pass żołądkowy. Opaskowanie żołądka to metoda starsza i mniej skuteczna.
1. K. Panuganti, M. Nguyen, R. Kshirsagar, Obesity, „StatPearls”, 2022, dostęp online: kwiecień 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459357/.
2. D. Dhawan, S. Sharma, Abdominal Obesity, Adipokines and Non-communicable Diseases, „The Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology”, 2020, dostęp online: kwiecień 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7431389/.
3. M. Melzer i in., Factors associated with abdominal obesity in children, „Revista Paulista de Pediatria”, 2015, dostęp online: kwiecień 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4685564/.
4. D. Kesztyus i in., Therapeutic Treatment for Abdominal Obesity in Adults, „Deutsches Arzteblatt International”, 2018, dostęp online: kwiecień 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6121087/.
5. A. Ruban i in., Current treatments for obesity, „Clinical Medicine”, 2019, dostęp online: kwiecień 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6542229/.
6. A. Singh, Epidemiologic and Etiologic Considerations of Obesity, „StatPearls”, 2023, dostęp online: kwiecień 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK585067/.
