Mówi się czasem, że otyłość to choroba ciała i duszy. Rzeczywiście jest sporo prawdy w tym stwierdzeniu, bo na rozwój otyłości poza czynnikami genetycznymi, środowiskowymi czy stylem życia, wpływać może także aspekt psychologiczny. Dlatego skuteczne leczenie otyłości wymaga podejścia kompleksowego, które uwzględnia odpowiednią dietę, aktywność fizyczną, farmakoterapię lub interwencje chirurgiczną (jeśli zadecyduje o tym lekarz) oraz psychoterapię.
Bezpośrednią przyczyną wzrostu masy ciała jest dodatni bilans energetyczny – oznacza to, że osoba przyjmuje w ciągu dnia więcej kalorii niż potrzebuje. Źródła takiego stanu rzeczy można doszukiwać się między innymi w trudnościach natury psychologicznej. Silny stres, długotrwałe problemy, niepowodzenia mogą zwiększać ryzyko wystąpienia nadwagi i otyłości.
Jednocześnie przybieranie na wadze, konieczność zmierzenia się z otyłością, negatywne komentarze i doświadczenie uprzedzeń czy nawet dyskryminacji z powodu swojej wagi negatywnie wpływają na samoocenę chorego i jego kondycję psychiczną. Może to blokować chorego przed rozpoczęciem leczenia, utrudniać wytrwanie w postanowieniach i odbierać motywację do działania
W 2018 roku na łamach prestiżowego czasopisma „International Journal of Epidemiology” pojawił się artykuł dotyczący istnienia związku przyczynowego między nadwagą i otyłością, a depresją[1]. Naukowcy z University of Exeter i University of South Australia przeanalizowali dane 48 tysięcy osób cierpiących na depresję i kontrolną grupę 290 tysięcy osób urodzonych w latach 1938-71, co czyni te badania jednymi z największych na świecie.
Autorzy publikacji skupili się na badaniu genów, o których wiadomo, ze mogą wiązać się z wyższym wskaźnikiem BMI danej osoby. Przeprowadzona na tak dużą skalę analiza potwierdziła, że nadwaga przyczynia się do powstania depresji. To kolejny argument za włączeniem do leczenia otyłości terapii psychologicznej.
„Otyłość i depresja to globalne problemy zdrowotne, które wpływają poważnie na jakość życia, a ich leczenie stanowi duże obciążenie dla systemu ochrony zdrowia. Od dawna wiemy, że istnieje związek między tymi chorobami, ale nie było jasne, czy otyłość powoduje depresję, czy odwrotnie. Nie byliśmy pewni również, czy nadwaga sama w sobie przyczynia się do depresji czy powiązane z nią problemy zdrowotne. Z naszej szczegółowej analizy wynika, że przyczyną depresji są związane z otyłością czynniki psychologiczne. To bardzo istotne w kontekście leczenia otyłości, ponieważ depresja może znacznie utrudniać pacjentom wprowadzanie zmian w swoim stylu życia.”
dr Jess Tyrrell z University of Exeter Medical School, współautorka badań
Wśród podstawowych czynników psychologicznych, które powodują rozwój otyłości wymienia się:
„Uczono nas, że jedzenie to pocieszenie na smutki i trudne wydarzenia oraz nagroda za osiągnięcia. Regulujemy emocje przez jedzenie, dlatego jeśli tych emocji jest dużo, to zaczynamy więcej jeść”.
Agata Ziemnicka, dietetyczka i psycholożka, Fundacja Kobiety bez diety
Obejrzyj krótki film z Agatą Ziemnicką, dietetyczką i psycholożką, o psychologicznych przyczynach otyłości:
Głównym zadaniem psychoterapeuty jest określenie, które czynniki w przypadku określonej osoby mają największy wpływ na chorobę i jej rozwój oraz wspieranie procesu leczenia. Odbywa się to między innymi poprzez zwiększanie samoświadomości pacjenta, motywowanie do leczenia i trwania w postanowieniach tak, aby utrzymać rezultaty leczenia, wsparcie psychologiczne we wprowadzaniu zmian stylu życiu, kształtowanie nowych umiejętności, jak radzenie sobie ze stresem czy umiejętność odmawiania.
Ze wsparcia psychologa korzystać mogą także bliskie osoby chorego – członkowie rodziny czy przyjaciele, którzy również włączeni są w proces leczenia otyłości.
Psychoterapia powinna być prowadzona przez specjalistę, który posiada stosowne kompetencje!
W zależności od potrzeb pacjenta, specyfiki choroby oraz wykształcenia psychoterapeuty terapię można prowadzić w czterech podstawowych nurtach:
Na pierwszym spotkaniu warto zapytać psychologa czy psychoterapeutę o jego wykształcenie oraz nurt prowadzonej psychoterapii.
Psychoterapia wspierająca leczenie otyłości może być prowadzona w formie zarówno indywidulanej – dla jednego chorego, jak i grupowej. Taka forma niesie ze sobą możliwość wymiany doświadczeń oraz wzajemnego wsparcia osób chorych zmagających się z otyłością i nadwagą. Inną opcją są konsultacje psychologiczne – kilka spotkań podczas których psycholog udziela konkretnych wskazówek, ułatwiających rozumienie problemu i efektywne rozwiązanie go.
Mimo rosnącej świadomości o otyłości, osoby zmagające się z tą chorobą wciąż doświadczają braku akceptacji, słyszą niestosowne komentarze pod swoim adresem, bywają też dyskryminowane. To bardzo trudne doświadczenia, które dodatkowo utrudniają chorym już i tak wymagające zmagania z otyłością. Znajomi i członkowie rodziny mogą stanowić doskonałe wsparcie dla Twoich zmian. Niestety mogą również powiedzieć lub zrobić coś, co Cię zniechęci. Nawet bliscy przyjaciele i krewni mogą zacząć namawiać do jedzenia niezdrowej żywności. Na przykład w nagrodę za utratę masy ciała („jeden kawałek jeszcze nikomu nie zaszkodził”). Mogą też utrudniać dążenie do celu, nie uwzględniając preferencji żywieniowych chorego na imprezach rodzinnych lub innych okazjach. Bliscy czasem nieświadomie wywierają presję, aby jeść dania, które nie są wskazane, chorując na otyłość („upiekłam to dla Ciebie, bo wiem, że to Twoje ulubione”).
Bliscy mogą krytykować Cię za przyjęte metody redukcji masy ciała lub oskarżać o samolubność z powodu czasu poświęcanego na ćwiczenia. Nie bierz do siebie takich komentarzy ani nie pozwól, aby negatywnie wpływały na Twoje własne pozytywne myśli. Jeśli utratę masy ciała napędzają własne negatywne myśli lub nienawiść do samego siebie, staje się ona karą.
Jeśli ktoś Cię krytykuje, zapytaj go, dlaczego mówi takie rzeczy, spróbuj wyjaśnić sprawę. Postaraj się dotrzeć do prawdziwego powodu wygłaszania takich komentarzy. Możesz odkryć, że są podyktowane zazdrością, strachem lub obawą.
Miej świadomość, że bliskie Ci osoby mogą wygłaszać negatywne komentarze z powodu zazdrości. Może współmałżonek obawia się, że przestaniesz być tą samą osobą, lub czuje, że zagraża mu Twoja pewność siebie. Znajomy może zazdrościć Ci, że masz czas na ćwiczenia, lub może brakować mu rozmów z Tobą przy wysokokalorycznych przekąskach.
Możesz skonfrontować te obawy i zapewnić bliskich, że się zmieniasz, ale na lepsze. Nowy styl życia sprawi, że staniesz się lepszym partnerem i przyjacielem. Wymyśl nowe i zdrowe aktywności, które możecie wykonywać razem.
Badania wykazały, że osoby pragnące zadowolić każdego czują presję, aby jeść w sytuacjach społecznych nawet wtedy, gdy nie czują głodu. Trudno im odmawiać innym osobom ze strachu, że wywołają niezręczną sytuację. Bliscy mogą oferować Ci niezdrową żywność, często zapraszać na wspólne jedzenie w mieście lub przynosić niezdrowe potrawy do domu. Jeśli należysz do osób pragnących zadowolić każdego, najprawdopodobniej ciężko Ci będzie im odmówić.
Naucz się uprzejmie odmawiać i uświadom sobie, że nie staniesz się przez to złą osobą. Znajdź inne (niezwiązane z jedzeniem) aktywności, jakie możesz wykonywać z tymi osobami. Przygotuj się na następujące sytuacje:
Jesteś u znajomej i słyszysz: „O, widzę, że udało Ci się schudnąć. Czy chcesz zgubić jeszcze więcej kilogramów? Spróbuj tego pysznego ciasta, które upiekłam specjalnie dla Ciebie. Jeden kawałek Ci nie zaszkodzi!”
Sugerowana odpowiedź: zignoruj pytanie znajomej i powiedz jej, czego od niej oczekujesz. Na przykład „Dziękuję, że zauważyłaś, że udało mi się schudnąć. Cieszę się ze swojego sukcesu, ale zostało mi jeszcze trochę pracy do osiągnięcia celu. Nadal potrzebuję wsparcia w zgubieniu ostatnich kilku kilogramów. Pomożesz mi w tym?”
Aby stracić na wadze, trzeba przede wszystkim zacząć myśleć o sobie samym. Wprowadzasz te zmiany, aby być lepszą osobą. Jeżeli gubisz kilogramy, aby zadowolić partnera lub inne osoby, źródłem Twoich zmian nie jest motywacja wewnętrzna. Tylko motywacja wewnętrzna jest źródłem pozytywnych, trwałych zmian w stylu życia. Pamiętaj, że gdy osoba, którą chcesz zadowolić, zareaguje na zmiany w Twoim zachowaniu lub wyglądzie inaczej, niż oczekujesz, istnieje duże ryzyko, że wrócisz do swoich starych nawyków.
Negatywne komentarze mogą czasami wprowadzić Cię w złe samopoczucie. Staraj się nie polegać na innych, aby utrzymywać swoją motywację. Warto mieć wsparcie, ale z nim czy bez niego masz wystarczająco dużo siły, aby osiągnąć swoje cele.
Pamiętaj: robisz to dla siebie, nie dla innych!
Skup się na swoich uczuciach i kontynuuj dążenie do własnych celów. Prowadzenie pamiętnika jest dobrym sposobem wyrażania swoich uczuć, który ułatwia porządkowanie swoich przemyśleń oraz lepiej przygotowuje do rozwiązywania problemów. Regularnie sprawdzaj też swoje postępy, aby utrzymać motywację. Skup się na celach krótkoterminowych – tym sposobem będziesz widzieć, że ciągle się rozwijasz.
Jeśli nie otrzymujesz wystarczającego wsparcia od członków rodziny czy w gronie przyjaciół, poszukaj go na zewnętrz – może masz w swoim środowisku osobę, która również zmaga się z otyłością lub nadwagą, może być to psycholog, psychoterapeuta lub grupa terapeutyczna. Możliwość otrzymania wsparcia od innej osoby daje siłę, inspiruje oraz zachęca do dalszego działania, dlatego warto takiego wsparcia i pomocy szukać.
Stereotypizacja otyłości jest niezwykle powszechna i jak pokazują badania – mamy z nią do czynienia praktycznie wszędzie: w szkole, miejscu pracy, komunikacji miejskiej, miejscach publicznych. Pacjenci z chorobą otyłościową nieustannie muszą stawiać czoła nie tylko chorobie, ale także opiniom na swój temat, oceniającym spojrzeniom współpasażerów w samolocie czy autobusie, krytycznym komentarzom w restauracji. Być może widzimy ich żartujących ze swojej choroby, zachowujących dystans. Pamiętajmy, że może to być tzw. „zbroja ochronna”. Bardzo ważne jest prowadzenie szczerej rozmowy o otyłości, unikając uprzedzeń czy niesprawiedliwych opinii i wykorzystywanie każdej nadarzającą się okazji, aby wpłynąć na postrzeganie osób z otyłością.
Pamiętaj, że masz realny wpływ na swoje otoczenie. Nawet jedna uwaga, że otyłość jest chorobą, wyrażona w odpowiednim momencie, może być krokiem milowym w świadomości drugiej osoby.
Rozpoczęcie rozmowy o otyłości wśród swoich najbliższych i znajomych może być trudne i wymaga odwagi. Jednak pomimo tych przeciwności warto szczerze rozmawiać o otyłości, zwłaszcza jeśli ktoś bliski boryka się z nadmierną masą ciała i nie podejmuje leczenia. Taka rozmowa może uświadomić choremu istnienie choroby i być impulsem do wizyty u lekarza.
Jak rozpocząć taką rozmowę? „Czytałem/łam ostatnio, że tylko 13% naszego społeczeństwa postrzega otyłość jako chorobę. Wiedzieliście o tym, że otyłość powoduje około 200 powikłań?”. Możesz też po prostu zapytać, czy dana osoba próbowała konsultować się z lekarzem, który może pomóc jej w walce z chorobą i zaoferować wspólne znalezienie takiego lekarza czy pojechanie na wizytę.
Ważne jest, aby podejmując rozmowę o otyłości, być delikatnym, empatycznym, uzasadniać swoje pytanie troską i chęcią pomocy, jednocześnie nie atakować osoby chorej, zarzucając jej brak działania w temacie leczenia i nie wymuszać na siłę deklaracji co do leczenia.
Zmagania z otyłością bardzo często niosą także chwilę zwątpienia i zwłaszcza w tych momentach psychoterapia może być nieocenionym wsparciem w leczeniu. Profesjonalna psychoterapia może pomóc choremu znaleźć odpowiednią motywację, wytrwać w postanowieniach i podjąć kolejną próbę po niepowodzeniu, prowadząc w ten sposób do zwiększenia efektywności leczenia.
Źródła:
„Miejsce psychologa w leczeniu otyłości”, Monika Bąk-Sosnowska, Zakład Psychologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Forum Medycyny Rodzinnej 2009;3(4):297-303.
„Psychokorekcja w leczeniu otyłości — wskazówki praktyczne”, Monika Bąk-Sosnowska, Zakład Psychologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2011;2(2): 95-101.
“Using genetics to understand the causal influence of higher BMI on depression”v, Jessica Tyrrell, Anwar Mulugeta, Andrew R Wood, Ang Zhou, Robin N Beaumont, Marcus A Tuke, Samuel E Jones, Katherine S Ruth, Hanieh Yaghootkar, Seth Sharp, William D Thompson, Yingjie Ji, Jamie Harrison, Rachel M Freathy, Anna Murray, Michael N Weedon, Cathryn Lewis, Timothy M Frayling, Elina Hyppönen, International Journal of Epidemiology, Volume 48, Issue 3, June 2019, Pages 834–848.
[1] https://www.exeter.ac.uk/news/research/title_691796_en.html
