Jak zapobiegać nadwadze u dzieci i nastolatków?

Nadwaga i otyłość stają się coraz większym problemem wśród dzieci i młodzieży. Wzrost liczby osób z nadmierną masą ciała w tej grupie wiekowej jest niepokojący i wiąże się z wieloma konsekwencjami zdrowotnymi. Duże znaczenie ma skupienie się na zapobieganiu nadwadze i otyłości u najmłodszych oraz na odpowiednim leczeniu, jeśli schorzenie już wystąpi. W tym artykule omówimy najważniejsze informacje dotyczące nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży, w tym przyczyny, metody diagnozowania oraz leczenia.

Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży: wprowadzenie

Nadwaga i otyłość u dzieci i nastolatków są definiowane na podstawie wskaźnika masy ciała (BMI). BMI oblicza się na podstawie wzrostu i masy ciała. BMI jest wskaźnikiem stosowanym zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, jednak wartości graniczne dla najmłodszych różnią się w zależności od płci i wieku. Istnieją specjalne siatki centylowe, które pozwalają porównać wyniki BMI z grupą rówieśniczą. 

Według Międzynarodowego Centrum Badań nad Otyłością (ang. World Obesity Federation) w Polsce problem nadwagi i otyłości dotyka co dziesiąte dziecko w wieku do 5 lat, a odsetek ten rośnie wraz z wiekiem. Ok. 30% maluchów w wieku wczesnoszkolnym i 20% nastolatków ma nadwagę lub otyłość. Przewiduje się, że do 2030 roku blisko milion dzieci i młodzieży w Polsce będzie dotkniętych nadwagą lub otyłością.

Przyczyny nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży

Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży to wieloczynnikowe problemy, które wynikają z kombinacji czynników genetycznych, metabolicznych, endokrynogicznych, środowiskowych i behawioralnych. Istnieje wiele potencjalnych powodów nadmiernego przyrostu masy ciała.

• Genetyka – istnieje skłonność do nadwagi i otyłości, która może być dziedziczona. Jeśli jedno bądź oboje rodziców ma nadmierną masę ciała, istnieje większe ryzyko, że dziecko również będzie mierzyło się z tym problemem.
• Środowisko społeczne i ekonomiczne – niski status społeczno-ekonomiczny może wiązać się z ograniczonym dostępem do zdrowej żywności i możliwości uprawiania aktywności fizycznej, co również przyczynia się do nadwagi i otyłości.
• Stres i emocje – problemy emocjonalne, takie jak m.in. lęk, depresja i nadmierny stres, mogą prowadzić do niezdrowych nawyków żywieniowych, w tym objadania się, co z kolei przyczynia się do nadwagi i otyłości.
• Niewłaściwie zbilansowana dieta – spożywanie dużej ilości wysokokalorycznych i ubogich w składniki odżywcze produktów spożywczych, takich jak dania typu fast food, słodkie napoje, przekąski i słodycze, może prowadzić do nadwagi i otyłości.
• Niewielka aktywność fizyczna – siedzący tryb życia i brak regularnej aktywności fizycznej są jednymi z głównych przyczyn nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży. Długie godziny spędzane przed telewizorem, komputerem lub smartfonem, zamiast na zabawie na świeżym powietrzu i ćwiczeniach fizycznych, mogą prowadzić do nadmiernego przyrostu masy ciała.

Skutki nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży

Choroba otyłościowa ma poważne konsekwencje zdrowotne zarówno w krótkiej, jak i dłuższej perspektywie. Oto najczęstsze skutki nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży:

• choroby sercowo-naczyniowe – nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej i zawału serca w przyszłości;
• cukrzyca typu 2 – otyłość jest jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 u dzieci i młodzieży, choroby metabolicznej, która może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych;
• problemy ortopedyczne – nadmierna masa ciała może obciążać stawy i prowadzić do różnych problemów ortopedycznych, takich jak zwyrodnienie i ból stawów;
• problemy emocjonalne – dzieci i nastolatki z nadwagą czy otyłością często mają niską samoocenę, doświadczają depresji, niepokoju i innych problemów emocjonalnych związanych z wyglądem i akceptacją społeczną;
• zaburzenia oddychania – dzieci z otyłością mogą mieć trudności z oddychaniem, w tym m.in. bezdech senny, który może prowadzić do problemów zdrowotnych i zaburzeń snu.

Jak zapobiegać nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży?

Zapobieganie nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży jest kluczowe dla utrzymania zdrowia i dobrego samopoczucia. Istnieje kilka skutecznych sposobów, które mogą pomóc w zapobieganiu chorobie otyłościowej u najmłodszych.

Zbilansowana dieta

Promowanie zbilansowanej diety bogatej w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, chude białka i zdrowe tłuszcze jest kluczowe dla utrzymania prawidłowej masy ciała. Ograniczenie spożycia wysokokalorycznych i przetworzonych produktów spożywczych oraz słodkich napojów również ma tu istotne znaczenie.

Regularna aktywność fizyczna

Zachęcanie dzieci do regularnej aktywności fizycznej jest ważne dla utrzymania prawidłowej masy ciała. Zaleca się co najmniej 60 minut umiarkowanej lub intensywnej aktywności fizycznej każdego dnia.

Ograniczenie czasu spędzanego przed ekranem

Zbyt długi czas spędzany przed telewizorem, komputerem, tabletem lub smartfonem może prowadzić do siedzącego trybu życia i nadmiernego objadania się. Warto ograniczyć czas spędzany przed ekranami i zachęcać nastolatka do aktywności fizycznej na świeżym powietrzu.

Edukacja żywieniowa

Ważne, aby dzieci i nastolatki zdobywały wiedzę na temat zdrowego żywienia i miały świadomość wpływu odżywiania na ich zdrowie. Edukacja żywieniowa powinna być prowadzona zarówno w domu, jak i w szkole.

Rodzinne posiłki

Regularne spożywanie posiłków w rodzinie może pomóc w promowaniu odpowiednich nawyków żywieniowych wśród dzieci. Wspólne gotowanie i jedzenie posiłków jako rodzina to doskonała okazja do nauki zdrowego odżywiania.

Jak leczyć nadwagę i otyłość u dzieci i młodzieży?

Leczenie otyłości u dzieci i nastolatków powinno być wieloaspektowe i obejmować zmiany stylu życia, żywienia oraz regularną aktywność fizyczną. Oto kilka skutecznych metod leczenia choroby otyłościowej u najmłodszych.

1. Zmiana nawyków żywieniowych – wspieraj zdrowe nawyki żywieniowe, takie jak spożywanie większej ilości warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych i chudych białek oraz ograniczenie spożycia wysokokalorycznych i przetworzonych produktów spożywczych.
2. Aktywność fizyczna – zachęcaj pociechę do regularnej aktywności fizycznej, która jest dostosowana do jej wieku i kondycji. Może to obejmować np. ćwiczenia fizyczne, chodzenie na spacery, jazdę na rowerze lub tańce.
3. Indywidualny plan leczenia – w przypadku dzieci i młodzieży z chorobą otyłościową ważne jest opracowanie indywidualnego planu leczenia, który uwzględnia zarówno aspekty żywieniowe, jak i aktywność fizyczną. W niektórych przypadkach może być konieczne skonsultowanie się z dietetykiem lub specjalistą od otyłości dziecięcej.
4. Wsparcie psychologiczne – choroba otyłościowa może mieć negatywny wpływ na samopoczucie i zdrowie psychiczne nastolatka lub dziecka. Psychoterapia w leczeniu otyłości lub grupy wsparcia pomogą mu w radzeniu sobie z problemami emocjonalnymi związanymi z chorobą.

Źródła

• E. Małecka-Tendera, P. Socha, Otyłość u dzieci i młodzieży, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2011
• A. Karney, A. Oblacińska, L. Kluba, D. Świątkowska, Otyłość u dzieci i młodzieży. Poradnik dla rodziców dzieci w wieku od 4 do 18 lat, Fundacja Instytutu Matki i Dziecka [dostęp online: https://www.imid.med.pl/images/do-pobrania/fimid-poradnik-web.pdf]
• https://www.worldobesity.org/ [dostęp: marzec 2024]