Jak przejawia się stygmatyzacja otyłości? Jak społeczeństwo postrzega osoby z nadwagą i otyłością?

Stygmatyzacja otyłości to zjawisko powszechne i systemowe – jest widoczna nie tylko w mediach, lecz również w instytucjach edukacyjnych, miejscach pracy, a nawet w ośrodkach zdrowia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że doświadczyło jej ok. 18,7% Europejczyków, a w grupie osób z zaawansowanym stopniem otyłości odsetek ten może być nawet dwukrotnie wyższy. [8] Dowiedz się, jak społeczeństwo postrzega osoby chorujące na otyłość i jakie mogą być tego skutki.

Otyłość dawniej i dziś

W epoce średniowiecza i renesansu (do ok. XVI wieku) nadmierna masa ciała symbolizowała wysoki status społeczny – była dowodem dostęp do żywności, bogactwa, luksusu i sukcesu. 

Od XVII wieku otyłość przestała być jednak akceptowana estetycznie i symbolicznie – stała się obiektem krytyki z powodu braku samokontroli czy lenistwa. Rozpoczęła się epoka gorsetów i prób ograniczania jedzenia, a szczupłe ciało zaczęło być traktowane jako nowy ideał. Słowo „otyłość” pojawiło się po raz pierwszy w Słowniku autorstwa Antoine’a Furetière’a (z 1701 roku), gdzie opisano ją w taki sposób: „Termin medyczny. Stan osoby nazbyt tłustej lub mięsistej”. [11]

W II połowie XX wieku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała otyłość za chorobę i dziś jest ona wpisana na listę Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10). Jako przewlekła choroba obarczona ryzykiem licznych powikłań zdrowotnych, wymaga przede wszystkim ukierunkowanego leczenia.

Czym jest stygmatyzacja osób z otyłością? Jak może się przejawiać?

Stygmatyzacja chorych na otyłość to zjawisko socjologiczne polegające na przypisywaniu im negatywnych cech i zachowań oraz piętnowaniu ich w przestrzeni publicznej – w placówkach edukacyjnych, miejscach pracy, kulturze, mediach, a nawet w ośrodkach zdrowia. [1] To bardzo uproszczony obraz, który – wbrew temu, co mówią badania naukowe – sprowadza otyłość do „braku silnej woli”, „lenistwa” czy „niechęci do aktywności fizycznej”. Takie opinie całkowicie pomijają zaburzoną homeostazę (równowagę) organizmu i czynniki, które mogą utrudniać redukcję masę ciała (np. problemy hormonalne). 

Jak taka stygmatyzacja może się przejawiać?

• Przekaz medialny – w programie rozrywkowym bohater z otyłością pełni zwykle rolę „komicznego lenia”, którego główną cechą jest nieustanne jedzenie fast foodów i brak ambicji. Postać jest karykaturą, która ma budzić śmiech, a nie empatię, co utrwala szkodliwe stereotypy.
• Życie codzienne – osoba z otyłością wsiada do zatłoczonego autobusu. Jeden z pasażerów celowo komentuje na głos: „Może lepiej byłoby przejść się pieszo, zamiast zajmować dwa miejsca”, powodując zażenowanie i upokorzenie.
• Placówka ochrony zdrowia – pacjent z otyłością zgłasza się do lekarza z bólem kolana, ale zanim zostanie zbadany, słyszy: „Najpierw trzeba schudnąć, dopiero potem można myśleć o leczeniu”. Problem zostaje zredukowany wyłącznie do masy ciała, a ból kolana pozostaje bez rzetelnej diagnozy.

Jak społeczeństwo postrzega osoby z nadwagą i otyłością?

Społeczeństwo często postrzega osoby z nadwagą i otyłością przez pryzmat powielanych stereotypów. Dr hab. n. med. Mariusz Wyleżoł, prezes Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości, kierownik Warszawskiego Centrum Kompleksowego Leczenia Otyłości i Chirurgii Bariatrycznej w Szpitalu Czerniakowskim w Warszawie, zwrócił uwagę na bardzo niepokojącą tendencję. Podkreślił, że otyłość jest jedyną chorobą, w której oczekuje się od chorych samowyleczenia, poprzez proste rady typu: „Jedz mniej i ruszaj się więcej”. Takiego podejścia – obejmującego wyłącznie „dobre rady” dotyczące stylu życia – nie stosuje się w przypadku żadnej innej choroby. [10]

Jednak w tym obszarze pojawiają się też pewne pozytywne tendencje, które pozwalają mieć nadzieję na zmiany. Najnowsze badania przeprowadzone przez Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego pokazały, że wśród dorosłych mieszkańców Polski 85% postrzega otyłość jako chorobę (zdecydowanie tak – 43% badanych; raczej tak – 42% badanych). Jedynie 8% badanych wśród dorosłych mieszkańców Polski nie zgodziło się ze stwierdzeniem, że otyłość to choroba. [7]

Jakie mogą być skutki stygmatyzacji osób z otyłością?

Utrwalanie się tego zjawiska może prowadzić do:

• pogorszenia zdrowia psychicznego – stygmatyzacja może prowadzić do niskiej samooceny, chronicznego stresu, zaburzeń odżywiania, lęku społecznego, a nawet depresji. Osoby z otyłością często czują się winne i zawstydzone, co może pogłębiać ich izolację społeczną;
• unikania kontaktu z systemem opieki zdrowotnej – w obawie przed oceną, komentarzami lub uprzedzeniami ze strony personelu medycznego osoby z otyłością rzadziej zgłaszają się do lekarza lub rezygnują z badań profilaktycznych, co opóźnia diagnozę i leczenie współistniejących chorób;
• samostygmatyzacji – osoby z otyłością zaczynają wierzyć w negatywne stereotypy na swój temat, a to może skutkować rezygnacją z dążenia do zdrowia i przekonaniem, że „i tak się nie uda”. To znacznie utrudnia leczenie otyłości i może dodatkowo pogłębiać chorobę;
• utrudnień w życiu zawodowym i społecznym – negatywne stereotypy i niezdrowa atmosfera mogą sprawić, że osoby z otyłością wycofują się z kontaktów społecznych i wybierają profesje niezgodne ze swoimi kompetencjami (np. kierują się tym, aby pozostać niewidocznym), co ogranicza ich potencjał i źle wpływa na jakość życia.

Piętnowanie nie jest więc sposobem na zmniejszenie skali otyłości w Polsce i na świecie – krzywdzące obrazy medialne czy uszczypliwe komentarze mogą przynieść wręcz odwrotny skutek. W rzeczywistości takie postawy utrwalają społeczną marginalizację osób z otyłością, zamiast skłaniać je do pozytywnych zmian. Warto pamiętać, że otyłość to choroba, która wymaga zrozumienia, wsparcia i odpowiednich działań medycznych. Zamiast piętnować osoby z nadwagą i otyłością, warto skupiać się na edukacji społecznej, która rozwiewa mity i przekazuje rzetelną wiedzę na temat przyczyn otyłości – zarówno fizycznych, jak i psychicznych.

Dzięki edukacji i empatii społeczeństwo może stawać się coraz bardziej inkluzywne. Wspieranie specjalistów w tworzeniu relacji wolnych od uprzedzeń i szkodliwych stereotypów to klucz do budowania zaufania i stworzenia bezpiecznej przestrzeni do rozmowy, które są fundamentem leczenia. Kiedy osoby z otyłością poczują się wspierane i zaakceptowane, mogą mieć większą motywację do wprowadzenia zmian w swoim stylu życia. To otwiera drzwi do skuteczniejszego leczenia, a także do lepszego zrozumienia swojego organizmu, co w dłuższej perspektywie może przynosić korzyści zdrowotne.

Działania takie jak edukacja, kampanie społeczne czy zmiana podejścia w instytucjach zdrowotnych i mediach, mogą znacząco wpłynąć na postrzeganie osób z otyłością. Wspierając je w sposób empatyczny i wolny od uprzedzeń, budujemy przestrzeń, w której każda osoba może dążyć do poprawy swojego zdrowia i jakości życia, bez obawy o ocenę czy wykluczenie.

Najczęściej zadawane pytania

Czy dzieci i młodzież również doświadczają stygmatyzacji z powodu otyłości?

Tak, niestety dzieci z nadwagą lub otyłością często spotykają się z wyśmiewaniem i odrzuceniem przez rówieśników, co może prowadzić do poważnych konsekwencji emocjonalnych i rozwoju zaburzeń odżywiania już w młodym wieku.

Jak rozpoznać stygmatyzujący przekaz w mediach?

Stygmatyzacja może przybierać subtelne formy – np. pokazywanie osoby z otyłością w sposób karykaturalny, w kontekście „leniwego trybu życia” lub w zestawieniu z niezdrowym jedzeniem. Warto zwracać uwagę na ton narracji i wizualne skojarzenia.

Czy osoby z otyłością też mogą powielać stygmatyzujące przekonania?

Tak, zjawisko to nazywa się samostygmatyzacją. Osoby dotknięte otyłością mogą internalizować negatywne stereotypy, co utrudnia im akceptację siebie i podejmowanie skutecznych działań prozdrowotnych.

Czy personel medyczny jest szkolony z empatycznej komunikacji z osobami z otyłością?

Choć sytuacja się poprawia, wielu lekarzy i specjalistów nie otrzymuje wystarczającego przygotowania w zakresie używania neutralnego języka i pracy z pacjentami z nadmierną masą ciała bez oceniania.

Czy stygmatyzacja może wpływać na skuteczność leczenia otyłości?

Zdecydowanie tak – osoby, które czują się oceniane, mogą unikać kontaktu ze specjalistami, przerwać terapię lub mieć mniejszą motywację do wprowadzania zmian. Atmosfera zrozumienia i wsparcia jest jednym z najważniejszych czynników skutecznego leczenia.

Źródła

1. Polskie Towarzystwo Leczenia Otyłości, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2024, https://ptlo.org.pl/resources/data/forms/aktualnosci/258/ws_ptlo_otylosc_2024_final.pdf [dostęp 07.2025].
2. Raport NFZ o zdrowiu, Otyłość i jej konsekwencje, https://ezdrowie.gov.pl/19636 [dostęp: 07.2025].
3. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Nadwaga i otyłość. Małymi krokami do zdrowia, https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2022/12/Nadwaga-i-otylosc.-Malymi-Krokami-do-Zdrowia..pdf [dostęp: 07.2025].
4. M. Olszanecka-Glinianowicz i in., Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej oraz Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością, Medycyna Praktyczna, „Lekarz Rodzinny. Wydanie specjalne” 2017, nr 3.
5. I. Wolska-Zogata, Pomiędzy stygmatyzacją a akceptacją ciała. Medialne dyskursy wokół osób z otyłością, „Diametros” (2023), nr 78, s. 165–180, https://diametros.uj.edu.pl/diametros/article/view/1863/1727 [dostęp: 07.2025].
6. M. Szymańska i in., Stygmatyzacja i dyskryminacja otyłych pacjentów przez pracowników służby zdrowia – globalny problem ochrony zdrowia, https://www.termedia.pl/STYGMATYZACJA-I-DYSKRYMINACJA-OTYLYCH-PACJENTOW-PRZEZ-PRACOWNIKOW-SLUZBY-ZDROWIA-GLOBALNY-PROBLEM-OCHRONY-ZDROWIA,99,54105,1,0.html [dostęp: 07.2025].
7. J. Grudziąż-Sękowska, M. Jankowski, Społeczny obraz otyłości – raport, Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego 2025.
8. Międzynarodowe Stowarzyszenie Studentów Medycyny, Stanowisko oficjalne Międzynarodowego Stowarzyszenia Studentów Medycyny IFMSA-Poland wobec zapobiegania i społecznego postrzegania otyłości, https://ifmsa.pl/files/download.php?file=stanowisko-oficjalne-ifmsa-poland-wobec-zapobiegan_276o629.pdf [dostęp: 07.2025].
9. M. Krogulec, Dyskryminacja osób z nadmierną masą ciała na rynku pracy, Department of Sociology of Politics and Morality, Institute of Sociology, University of Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. 41/43, 90-214 Łódź, DOI: https://doi.org/10.18778/0208-600X.74.02. 
10. Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Protokół konferencji Parlamentarnego Zespołu ds. Badań Naukowych i Innowacji w Ochronie Zdrowia (01.) z dn. 24 maja 2024, https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/userfiles/_public/k11/senat/zespoly/innowacji/001_2.pdf [dostęp: 07.2025].
11. J. Jarzyńska, Otyłość na przestrzeni wieków na przykładzie Europy, https://ncez.pzh.gov.pl/zdrowe-odchudzanie/otylosc-na-przestrzeni-wiekow-na-przykladzie-europy/ [dostęp: 07.2025].