Sugerowane
Aktualności
Czym jest tzw. brzuch kortyzolowy? Wpływ stresu na otyłość
Otyłość to choroba o wieloczynnikowym podłożu. Na jej rozwój mają wpływ nie tylko styl życia czy genetyka, lecz także hormony. Jednym z nich jest kortyzol, potocznie nazywany hormonem stresu. Jego przewlekle podwyższony poziom może zwiększać apetyt, szczególnie na pokarmy bogate w cukry proste i tłuszcz – a to prosta droga do wzrostu masy ciała i gromadzenia się nadmiaru tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha. To, co potocznie – choć niepoprawnie pod względem medycznym – nazywa się „brzuchem kortyzolowym”, to otyłość brzuszna, do której rozwoju może przyczyniać się przewlekły stres. Dowiedz się, jaki jest związek stresu z otyłością!
Kortyzol – popularnie nazywany hormonem stresu – jest produkowany przez korę nadnerczy w sytuacjach stresowych. Jego wydzielanie pomaga organizmowi przetrwać duży wysiłek fizyczny lub stres psychiczny. Oprócz tego wpływa on na metabolizm glukozy, zwiększając jej dostępność jako źródła energii, reguluje ciśnienie krwi, działa przeciwzapalnie, wpływa na układ odpornościowy, a także bierze udział w regulacji rytmu dobowego, wpływając na cykl snu i czuwania.
Długotrwale podwyższony poziom kortyzolu, wynikający z przewlekłego stresu lub zaburzeń hormonalnych, może prowadzić do szeregu niekorzystnych powikłań zdrowotnych. Zmiany można zaobserwować chociażby w budowie ciała – tkanka tłuszczowa gromadzi się w okolicy twarzy, karku i brzucha. Skóra staje się cienka i podatna na urazy, rozstępy oraz trądzik. Nadmiar kortyzolu może przyczyniać się także do:
Nadmiar kortyzolu wynikający z przewlekłego stresu lub zaburzeń hormonalnych może przyczyniać się do rozwoju otyłości. Hormon ten zwiększa apetyt na pokarmy bogate w cukry proste i tłuszcz, przez co osoby żyjące w ciągłym napięciu psychicznym mają tendencję do spożywania większej liczby kalorii i nadmiernego przyrostu masy ciała, czego konsekwencją bywa właśnie otyłość. Przy podwyższonym poziomie kortyzolu nadmiar tkanki tłuszczowej odkłada się w centralnej części ciała (przede wszystkim w okolicach brzucha) i dlatego można tu mówić o otyłości brzusznej. Ten typ choroby jest szczególnie niebezpieczny dla zdrowia, ponieważ zwiększa ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2 i innych chorób metabolicznych. Co więcej, kortyzol może wpływać na spowolnienie metabolizmu, co utrudnia organizmowi efektywne korzystanie z zasobów energetycznych, a dodatkowo sprzyja gromadzeniu się tkanki tłuszczowej.
Badania wykazały, że poziom kortyzolu w ślinie wykazuje trend wzrostowy wraz ze zwiększeniem masy ciała, a także ma związek z obwodem pasa u mężczyzn i skurczowym ciśnieniem krwi u kobiet. Naukowo udowodnione jest także zwiększenie apetytu na wysokoenergetyczną żywność. Poza tym nie stwierdzono związku pomiędzy stężeniem kortyzolu we krwi a otyłością i zespołem metabolicznym. Faktem jest też, że nie u wszystkich osób chorujących na otyłość występuje podwyższony poziom kortyzolu.
Termin „brzuch kortyzolowy” lub też „brzuch stresowy” to popularne określenie, które można spotkać w wielu publikacjach na temat otyłości. Odnosi się ono de facto do otyłości brzusznej, w której tkanka tłuszczowa gromadzi się w centralnej części ciała. Źródła, które starają się opisać to zjawisko, zwracają uwagę, że osoby z tzw. brzuchem kortyzolowym mają zazwyczaj stosunkowo szczupłe ramiona i nogi, podczas gdy ich brzuch jest zaokrąglony niczym piłka i wystający. Sam termin powstał z przekonania, że za taki rozkład tkanki tłuszczowej odpowiada podwyższony poziom kortyzolu w organizmie.
Trzeba jednak zaznaczyć, że „brzuch kortyzolowy” nie jest terminem medycznym ani też specyficznym rodzajem otyłości. Poprawnym i bardziej adekwatnym określeniem będzie po prostu otyłość brzuszna, którą rozpoznaje się przy obwodzie pasa ≥94 cm u mężczyzn i ≥80 cm u kobiet, przy wskaźniku masy ciała, czyli BMI (Body Mass Index) powyżej lub równym 30 kg/m2 i współczynniku WHR (waist-hip ratio, stosunek obwodu pasa do obwodu bioder) >0,85 (kobiety) lub >0,9 (mężczyźni). Indywidualne podejście do chorego pozwala jednak zauważyć, że u osób narażonych na przewlekły stres otyłość brzuszna może wiązać się z podwyższonym poziomem kortyzolu. Błędem będzie jednak pomijanie innych czynników, które prowadzą do rozwoju choroby otyłościowej.
Nie ma wątpliwości, że stres – a więc stale podwyższony poziom kortyzolu w organizmie – jest jednym z czynników, które mogą prowadzić do rozwoju otyłości brzusznej. Nie jest on jednak jedynym „winowajcą”. Otyłość to złożona choroba, której przyczyn należy szukać także w genetyce, nieprawidłowych nawykach żywieniowych, braku lub niewielkiej aktywności fizycznej czy ogólnym stanie zdrowia. Co ważne, kortyzol nie jest też jedynym hormonem, który ma związek z otyłością. Znaczenie mogą mieć również:
Nie można również powiedzieć, że stres jest głównym czynnikiem rozwoju otyłości. Przyczyn może być wiele i nie zawsze łatwo stwierdzić, która z nich ma największe znaczenie. Wydaje się, że istotniejszą rolę niż stres odgrywa tutaj długotrwały dodatni bilans energetyczny (spożywanie większej liczby kalorii, niż organizm jest w stanie spalić) oraz choroby zaburzające metabolizm i utrudniające redukcję masy ciała.
Stres – w przeciwieństwie do całej sfery genetycznej człowieka – można kontrolować i nie dopuścić do sytuacji, aby poziom kortyzolu był stale podwyższony. Pomogą w tym np. techniki oddechowe i medytacyjne lub terapia poznawczo-behawioralna, dzięki której człowiek może lepiej zrozumieć mechanizmy rządzące zachowaniami i wypracować nowe, pozytywne wzorce.
Tzw. brzuch kortyzolowy nie jest terminem medycznym. To potoczne określenie otyłości brzusznej, związanej m.in. z długotrwale podwyższonym poziomem kortyzolu w organizmie.
Leki obniżające poziom kortyzolu mogą być stosowane w leczeniu specyficznych schorzeń, takich jak zespół Cushinga, ale nie są metodą leczenia otyłości brzusznej. Redukcja tłuszczu trzewnego wymaga kompleksowego podejścia, które obejmuje zmianę stylu życia, a nie tylko farmakologię.
Nie. Stres może uruchomić mechanizmy sprzyjające odkładaniu się tłuszczu trzewnego (np. poprzez podniesienie poziomu kortyzolu, zaburzenia snu, zwiększenie apetytu na produkty wysokoenergetyczne, ale do faktycznego przyrostu masy ciała potrzebne są też konkretne zachowania takie jak jedzenie pod wpływem emocji, brak regeneracji organizmu czy siedzący tryb życia.
Tak. Można mieć prawidłową wartość wskaźnika BMI, a jednocześnie wysoki poziom tłuszczu trzewnego, zbyt duży obwód pasa i nieprawidłowy wskaźnik WHR – to dlatego BMI nie powinno być jedynym wskaźnikiem diagnostycznym.
Tak. Czasami obsesyjna kontrola spożywanych kalorii, nadmiar ćwiczeń i ciągłe myślenie o „spalaniu tłuszczu” tylko utrwala reakcje stresowe, a poziom kortyzolu utrzymuje się na wysokim poziomie. Dopiero cierpliwość, odpowiednie nastawienie i powrót do równowagi hormonalnej pozwala osiągnąć zamierzony efekt.
